الاقبال بالاعمال الحسنة فیما یعمل مرة فی السنة (کتاب)
|
| |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | سید رضی الدین، علی بن موسی بن طاووس حلی (متوفای ۶۶۴ ق) |
| موضوع | دعا |
| سبک | روایی |
| زبان | عربی |
| مجموعه | ۳ جلد |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | بوستان کتاب |
| تاریخ نشر | ۱۳۷۳ش |
الإقبالُ بالأعمالِ الحَسَنَةِ فیما یعمَلُ مَرَّةً فی السَّنَةِ (روی‌آوردن به اعمال نیک: درباره اعمالی که در سال، یک‌بار انجام می‌شوند) معروف به اقبال الاعمال کتابی به زبان عربی نوشته سید بن طاووس متوفای ۶۶۴ق از علما و فقهای شیعه است. وی این اثر را در موضوع ادعیه و اعمال سال و زیارات معصومین نگاشته است.
مؤلف
سید رضی الدین، علی بن موسی بن جعفر بن طاووس مشهور به سید بن طاووس (۵۸۹-۶۶۴ق) عالم شیعی قرن هفتم قمری است. ابن طاووس حدود ۵۰ تألیف دارد او نویسنده کتاب‌هایی چون المهمات و التتمات، کشف المحجة لثمرة المهجة، مصباح الزائر و جناح المسافر و مهج الدعوات و منهج العبادات است. سید بن طاووس از نوادگان امام حسن مجتبی(ع) و امام سجاد(ع) و استاد بزرگانی چون علامه حلی و شیخ یوسف سدیدالدین، پدر علامه حلی است.
سید بن طاووس در زمان هلاکو‌خان، نقیب شیعیان بود. او به سبب سجایای اخلاقی، تقوا و مراقبه، حالات عرفانی و کرامات نقل شده از او به «جمال العارفین» معروف شده است.
تاریخ تألیف
ابن طاووس کتاب اقبال را در سال۶۵۰ق، در حالی که به سن ۶۰ سالگی قدم نهاده بود، تألیف کرد. او این کتاب را همراه با چندین جلد دیگر به عنوان تتمه مصباح المتهجد شیخ طوسی نوشته است. او در مقدمه کتاب فلاح السائل، که جلد اوّل از تتمّات مصباح المتهجد است، اسامی این کتب را آورده است.
در سال‌های ۶۵۵ و ۶۵۶ق نیز مؤلف چند باب به کتاب اقبال افزود. ابن طاووس این کتاب را در کربلا، در جوار مرقد و بارگاه امام حسین(ع) تألیف کرد.
محتوا
کتاب حاضر، شامل اعمال یازده ماه از سال است. اعمال ماه رمضان نیز، به خاطر اهمیت این ماه، در کتابی دیگر با نام «المضمار» آمده که توسط مصنف همراه با اقبال در یک مجموعه عرضه شده است.
این کتاب به ۱۲ قسمت تقسیم شده و هر قسمت مربوط به یک ماه است. هر ماه نیز به باب‌ها و فصل‌های متعدد تقسیم شده تا دسترسی به مطالب هر روز از ماه به سهولت امکان‌پذیر باشد. سید، کتاب خویش را به ترتیب ماه‌های سال نگاشته، اما بر خلاف روش معمول، ابتدای سال را ماه مبارک رمضان دانسته است. از جمله دلایل این کار، اهمیتی است که شرع برای ماه رمضان قائل شده و اینکه اهل معرفت ابتدای سال و ابتدای سیر و سلوک خویش را ماه رمضان قرار می‌دهند.
کتاب «المضمار» که همان بخش مربوط به ماه رمضان است، در ابتدا آمده و بقیه سال نیز به دو قسمت تقسیم شده است. قسمت اول ماه‌های شوال، ذی القعدة و ذی الحجة را در برگرفته و قسمت دوم ۸ ماه بقیه سال را شامل می‌شود.
مؤلف علاوه بر جمع‌آوری ادعیه، به بیان نکات و اسرار و مشاهدات شخصی خود درباره مقامات اولیاءالله، نحوه تحصیل اخلاص در عبادات، آداب معنوی و اسرار دعا و نماز و سایر اعمال پرداخته است. او همچنین بسیاری از وقایع تاریخی را بیان کرده و تاریخ وقوع وقایعی مانند مباهله، ماجرای بخشیدن انگشتر در نماز توسط امیرالمؤمنین(ع)، غدیر و... را نیز تعیین کرده است.
مباحث مختلفی که به گونه‌ای مربوط به دعا و زیارت می‌شود، نظیر تعیین مکان قبر امیرالمؤمنین(ع)، علت نام‌گذاری دحوالارض و چگونگی خلقت زمین و کعبه نیز در این کتاب ذکر شده است.
سبک نگارش
سید بن طاووس معمولاً متن روایات را بدون هیچ تصرفی می‌آورد و در صورتی که دعایی غیرمأثور باشد تذکر می‌دهد. در این کتاب علاوه بر ادعیه، اعمال مخصوص هر یک از ماه‌های سال و نمازهای وارده نیز بیان شده است.
او در موارد زیادی سند روایت و یا دعا را به طور کامل ذکر کرده است؛ اما در برخی موارد فقط سند خود را به کتابی که عمل یا دعا را از آن گرفته است، ذکر کرده و سند مؤلف کتاب به روایت را به همان کتاب ارجاع داده است.
در این کتاب، مطالب مهمی که خوانندگان نیازمند دانستن آن هستند، به صورت مقدمه بیان شده است؛ به عنوان نمونه قبل از بیان ادعیه واعمال ماه رمضان، مطالبی را با عنوان عظمت ماه رمضان، فلسفه تشریع روزه، روایات دال بر اینکه ماه رمضان آغاز سال است، بیان دیدگاه‌های مختلف، اقسام روزه‌داران و... ارائه کرده است.
جایگاه
کتاب اقبال الأعمال مانند دیگر کتاب‌های ابن طاووس از اعتبار و ارزش ویژه‌ای بین علمای شیعه برخوردار است. این کتاب منبع مهمی برای عالمان شیعه بوده است؛ به نحوی که تقریباً تمام مؤلفان پس از سید، در موضوع ادعیه و زیارات به این کتاب رجوع کرده‌اند؛ برای مثال، شیخ عباس قمی در مفاتیح الجنان، مطالب بسیاری را از این کتاب نقل می‌کند.
آقا بزرگ تهرانی نیز در الذریعة می‌گوید که ابن طاووس با تألیف این کتاب حق بزرگی بر گردن شیعیان و نیز دانشمندانی دارد که در موضوع دعا و نیایش کتابی نوشته‌اند و در حقیقت همه آن‌ها سر سفره این دانشمند بزرگ نشسته‌اند.
نسخه‌های کتاب
- نسخه‌ای در کتابخانه آستان قدس رضوی مربوط به ۹۵۷ق.
- نسخه‌ای در کتابخانه آستان قدس رضوی مربوط به ۱۰۷۴ق.
ترجمه کتاب
این کتاب توسط محمد روحی به فارسی ترجمه شده و توسط نشر سماءِ قلم در دو جلد منتشر گردیده است.
پانویس
منابع
- ابن طاووس، علی بن موسی؛ الإقبال بالأعمال الحسنة، (ط- الحدیثة) محقق و مصحح، جوادقیومی اصفهانی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۶ش.
- تهرانی، آقا بزرگ، الذریعة الی تصانیف الشیعة، بیروت، دارالاضواء، ۱۴۰۳ ق.
- کمونه حسینی، عبدالرزاق؛ مواردالإتحاف فی نقباء الأشراف، نجف اشرف، نشر الآداب، ۱۳۸۸هجری، ج۱، ص۱۰۷و۱۰۸.
- ابن طاووس، علی بن موسی؛ الإقبال بالأعمال الحسنة، ترجمه: محمد روحی؛ قم، سماءِ قلم، چاپ نخست ۱۳۸۳ش، در دو جلد.